بررسی شیوع سندروم التهاب منضمی – قرنی (Epidemic Keratoconjunctivitis) در شهر هرات (قسمت دوم)
مقدمه
از زمانیکه برای اولین بار Rowe و همکارانش در سال ۱۹۵۳ adenovirus ها را شناسایی نمودند، هفت نوع و ۵۴ سیروتیپ این ویروسها شناخته شدهاست.۱ نقش ادینوویروسها در ایجاد انتانات طرق تنفسی سفلی، التهابات معدی معایی، کیستهای خوندهنده و چندین نوع التهابات ویروسی منضمۀ چشم به صورت گستردهای تحت مطالعه قرار گرفته و شناخته شدهاست. تا جائیکه به انتانات چشم ارتباط میگیرد، ادینوویروسها باعث ایجاد خطرهای بسیار بزرگ برای صحت عامه شده و مسئول ۶۵ تا ۹۰ فیصد التهابات ویروسی منضمۀ چشم و ۱۵ تا ۷۰ فیصد تمام التهابات منضمه در سطح دنیا می باشند.۲ ادینوویروسها در چشم باعث چهار نوع سندروم میگردند که عبارت اند از: Pharyngo Conjunctival Fever (PCF)، Acute Nonspecific Follicular Conjunctivitis (NCF)، Chronic Keratoconjunctivitis و Epidemic Keratoconjunctivitis (EKC).3 برخلاف بیشتر باکتریهای مؤلدالمرضی، مانند Staphylococcus Aureus و Staphylococcal Epidermidis که به صورت نورمال از جملۀ فلورای نورمال چشم محسوب میگردند، موجودیت ادینوویروس ها در چشم و ملحقات آن نشاندهندۀ یک انتان فعال میباشد.۵،۴ بیشترین شیوع امراض ادینوویروسی چشم در کشورهای جنوب شرقی آسیا اتفاق افتادهاست.۵،۴
ادینوویروسها در مقابل بسیاری از مواد ضدعفونی کنندۀ استندرد مقاوم اند و بسیار به آسانی در مناطق دارای جمعیت بالا و متراکم از مریض به دیگران سرایت مینمایند. این ویروسها از طریق ذرات معلق هوا و اشیاء منتن از یکی به دیگر سرایت می نماید. همچنان تماس مستقیم با افرازات چشم مصابین، افرازات سیستم تنفسی، یا تماس غیر مستقیم با اسباب و وسایل منتن و در جریان معاینات چشم توسط وسایل طبی منتن ویروس را از یک شخص به شخص دیگر انتقال داده میتواند.۶ در این مورد، حوضهای آب بازی، محیطهای بستۀ کاری، کلینیکها و شفاخانههای چشم، بستر مساعدی برای گسترش، سرایت و شیوع بیشتر این مرض ایجاد مینمایند.۳ به عنوان مثال، در کانادا، یک اپیدیمی بسیار وسیع EKC در سال ۱۹۹۵ در یک کلینیک چشم ایجاد شد، و تا وقتیکه موضوع به صورت کامل ریشهیابی و از گسترش بیشتر آن جلوگیری گردید، اشخاص زیادی به این مرض مبتلا شدند. در این مورد خاص، شستن دست ها، پاک نمودن وسایل طبی همراه با Buffered Bleach Solution، جدانمودن انتظارخانۀ اشخاص مصاب از اشخاص غیر مصاب و بالاخره استفاده از دستکش هنگام معاینۀ مریضان مصاب به EKC باعث ازبین رفتن این اپیدیمی گردید.۳ ادینوویروسها میتوانند برای مدت یک ماه بر روی اسباب و وسایلی مانند دستگیرۀ دروازه، الماری و تونومترهای مورد استفاده در کلینیکهای چشم زنده مانده و طبیعت انتانی خویش را حفظ نمایند.۳،۷ واقعات EKC بیشتر در ماههای خزان و زمستان دیده شده، و در حدود ۷۰% موارد یک طرفه میباشد.۸،۱ مشکل اساسی دیگر در مورد EKC این است که در دورۀ تفریخ اشخاص مصاب میتوانند ویروس را به محیط و به اشخاص ماحول خویش انتقال دهند و به صورت غیرعمدی و ناآگاهانه در گسترش انتان و ایجاد اپیدیمی سهیم شوند.۹ متأسفانه، در چنین مواردی، داکتران چشم نقش مؤثری در انتشار مرض و سرایت آن از اشخاص مصاب به اشخاص غیر مصاب به EKC بازی مینمایند.
بعد از یک دورۀ تفریخ هشت روزه، ویروس میتواند از طریق اشک و بزاق شخص مصاب، به دیگران سرایت نماید. EKC بعد از دو تا سه هفته به صورت بنفسه شفایاب میگردد.۳ مهمترین تظاهرات کلینیکی مرض، سرخی چشم، اشکریزی، احساس جسم اجنبی، احساس سوزش، خارش، حساسیت به مقابل نور، بزرگ و دردناک شدن عقدات لمفاوی ناحیوی و عکس العمل فولیکولر در منضمه است.۳،۴،۶-۱۳ بعد از ایجاد سرخی، اشکریزی و حساسیت به نور، تقریباً ۱۱ روز پس از شروع اعراض و علایم کلینیکی، تا حدود بیست عدد رسوبات همشکل زیر اپیتیلی یا sub-Epithelial Infiltrate (SEI)، در قرنیه ایجاد میشود. SEI مهمترین شاخص کلینیکی مرض در هفتههای سوم و چهارم میباشد. حدود ۳۰% تا ۵۰% مریضان مصاب EKC از SEI رنج میبرند که باعث کاهش معند دید و حساسیت در مقابل نور شده و ضرورت به تداوی دراز مدت با استروئید دارد.۶،۸ برعلاوه، EKC ممکن است باعث خشکی چشم و یا ایجاد سکار در چشم گردد.۱۰
در مراحل اولیه، تشخیص تفریقی بین EKC و علل دیگری که باعث ایجاد سرخی چشم می گردند، بسیار مشکل است.۴،۷ هنوز هم، تشخیص این مرض، براساس یافتهها و تظاهرات کلینیکی است و آزمایشات لابراتواری به ندرت کمک کننده میباشند.۳،۶-۸،۱۱-۱۳
مانند اکثر امراض ویروسی دیگر، هنوز تداوی خاصی برای EKC وجود ندارد. تنها به صورت حمایوی، میتوان از ادویۀ Immunosuppressive و Anti-Inflammatory برای کاهش شدت تظاهرات کلینیکی استفاده نمود. از استروئیدهای موضعی نیز برای کاهش ناراحتی مریض استفاده میگردد، ولی استفاده از استروئیدها در EKC هنوز تحت مناقشه است.۱۰ استروئیدها باعث کاهش تظاهرات کلینیکی مرض شده ولی تأثیر چندانی روی ویروس عامل مرض ندارد. همچنان شواهدی وجود دارد که استروئیدها باعث طویل شدن دورۀ انتانی مرض و افزایش دورۀ سرایت آن به دیگران میگردند.۸،۱۰،۱۳ البته، کمپنیهای دوایی فعلاً روی مستحضرات Povidone-Iodine 0.4% و Dexamethasone 0.1%کار مینمایند و مطالعات نشان داده که Povidone-Iodine 0.4% نه تنها باعث کاهش تظاهرات کلینیکی و راحتی مریض میگردد، بلکه همچنان باعث کاهش آزاد شدن ویروس در محیط شده و خطرات صحت عامهای آنرا شدیداً کاهش میدهد.۸
متأسفانه، از سه سال به این طرف اپیدیمی سندروم التهاب ویروسی منضمۀ چشم (EKC) در هرات شیوع بسیار گستردهای یافتهاست. باوجودیکه این مرض در دو سال اخیر شیوع بسیار گستردهای داشته، متأسفانه هیچ نوع تحقیق مدون و گزارش شدهای هنوز در بارۀ آن در شهر هرات وجود نداشتهاست.
هدف تحقیق: هدف این تحقیق بررسی تنوع کلینیکی، اختلاطات، میزان دید، و بررسی معلومات عمومی مریضان در بارۀ EKC است.
سوال اساسی این است که آیا مهمترین تظاهرات کلینیکی مرض در مریضان تحت مطالعه در شهر هرات مانند سایر مریضان، اشکریزی، سرخی چشم و احساس جسم اجنبی است یا کورس کلینیکی مرض در این مریضان متفاوت است. برعلاوه، کوشش به عمل می آید تا به این سوال پاسخ ارائه گردد که شایعترین اختلاط این مرض در شهر هرات چیست. همچنان این فرضیه که بیشتر مریضان تحت مطالعه در تماس بسیار صمیمی با مریضان مصاب قرار داشتهاند و اهتمامات جدی برای جلوگیری از مصاب شدن به مرض را مراعات نکردهاند نیز بررسی میگردد.